Dép Da Trâu - Hoàng Nhật Tuyên

Ảnh xưa: Quan mang giày, lính hầu mang dép da trâu
Tôi nhớ hồi mình còn nhỏ (vào cuối thập niên 1950), ở quê tôi, một số người vẫn còn dùng dép da trâu để đi lại. Muốn có được đôi dép loại này, người ta phải tiến hành nhiều công đoạn. Đối với gia đình chúng tôi, ông nội là người khéo tay, hay đảm nhiệm công việc này. Mỗi khi trong hay ngoài làng có người làm thịt trâu, ông nói cha hay mẹ tôi đến mua vài miếng da lớn. Mang về nhà, ông dùng dao cạo hết lông. Miếng da trâu lúc này còn tươi, dựa vào kích cỡ lớn hay nhỏ và hình dáng của hai bàn chân từng người trong gia đình, nội dùng lưỡi dao bén, cắt thành miếng để làm đế. Việc này phải làm nhanh vì để lâu da sẽ thối, hoặc khô sẽ khó cắt. Tiếp đó, ông khoét thêm 3 lỗ nhỏ ở mỗi miếng đế dép tại 3 điểm, để xỏ quai tựa như đôi dép tông, dép xỏ ngón ngày nay. Xong xuôi, ông nói chúng tôi mang phơi nắng suốt một tuần liền cho thật khô. Trong thời gian phơi, để miếng da khỏi bị cong hay co cuốn, phải dùng những viên gạch nặng đè lên.

Về quai dép, ông thường dùng các sợi vải bện lại rồi xỏ vào 3 cái lỗ đã có sẵn trên đế. Tuy nhiên, vì làm bằng sợi vải, quai dép khi thấm nước dễ mục, dễ đứt, nên sau đó sợi vải được thay thế bằng da trâu, cắt thành sợi nhỏ và dài như chiếc đũa rồi đem phơi như cách làm đế. Cũng có trường hợp bắt được kỳ đà hay trăn núi, người ta liền lấy da để làm quai.

Nhờ ông nội khéo tay nên không chỉ người lớn, mà cháu chắt trong nhà đứa nào thích ông cũng làm cho một đôi. Với tôi, gắn liền với đôi dép da trâu có những kỷ niệm khó quên. Da trâu ngoài làm dép còn là món ăn. Mỗi khi mua da trâu về để ông nội làm, phần còn lại bà nội và mẹ tôi thường cạo sạch lông, nướng qua trên lửa cho vàng lớp bên ngoài, sau đó luộc thật lâu cho mềm, thái mỏng rồi làm món nộm với bắp chuối sứ trộn mè rang cùng các loại rau thơm. Đây là món ăn bình dân nhưng rất ngon, nhất là vào những năm đất nước còn khó khăn, đói kém.


Ảnh xưa: Người đàn bà miền Bắc mang dép da trâu.
Dép làm bằng da trâu sử dụng rất bền. Khi vào bụi tre để đốn, nhờ mang nó mà không bị giẫm gai. Cùng với các loại guốc mộc (đế làm bằng các loại gỗ), người quê tôi ngày xưa không chỉ dùng dép này đi lại trong nhà, mà còn mang đi dự các lễ hội trong làng, trong xã. Vì sử dụng được lâu nên mới có câu ca:

Bền như đôi dép da trâu
Lên rừng xuống biển, đi đâu cũng bền.

Có chàng trai tỏ tình với cô gái:

Lấy anh khỏi sợ chân đau
Vì anh có dép da trâu trong nhà …

Sau này lớn lên, đọc truyện cổ tích, tôi phát hiện có một truyện nội dung khá hóm hỉnh gắn liền với đôi dép da loại này. Chuyện kể rằng, ngày xưa, có hai chàng trai nghèo là Ất và Giáp lều chõng về kinh dự thi. Ất đi giày mo cau, còn Giáp đi đôi giày da trâu mới tinh. Vì học khuya, bụng đói nên vào một đêm, khi Giáp ngủ say, Ất lén lấy đôi dép da trâu của bạn, rửa thật sạch, bỏ vào nồi nấu chín rồi làm món gỏi đánh thức bạn dậy để thưởng thức. Đang đói, lại được ăn món lạ, Giáp khen đáo khen để rồi hỏi bạn: “Không có tiền, lại đêm hôm khuya khoắt, tìm ở đâu ra món da trâu ngon thế này?”. Ất cười, bảo: “Cứ ăn đi, rồi mai sẽ biết”. Đến sáng, chuẩn bị lên đường để đi tiếp, Giáp thấy mất dép nên hỏi bạn. Ất bèn trả lời: “Đêm qua, ông ăn khen ngon quá trời, sao bây giờ còn hỏi”.

Ngày nay, cuộc sống phát triển, có quá nhiều loại giày dép đẹp, sang trọng để dùng, nên khi nghe tôi kể về đôi dép da trâu, con cháu đứa nào cũng tưởng nói giỡn, không tin.

Hoàng Nhật Tuyên