Jean de la Fontaine (1621 - 1695), nhà ngụ ngôn, nhà thơ cổ điển Pháp

Jean de la Fontaine, nhà ngụ ngôn và nhà thơ cổ điển Pháp sinh ngày 8 tháng 7, 1621 tại Château-Thierry và mất ở Paris 13 tháng 4 năm 1695. Sinh ra trong một gia đình tiểu quý tộc (petite noblesse) và là con một người Quản Lý rừng (Charles de la Fontaine), từ bé La Fontaine đã được sống giữa núi rừng hùng vĩ, đã sớm được hưởng những cảnh đẹp hoang dã trong lành. Sau một thời niên thiếu êm đềm và đầy đủ, La Fontaine lại nối nghiệp cha làm Quản Lý rừng, một công việc nhàn hạ khiến ông có nhiều thời giờ để la cà các khách thính văn chương và đọc các tác giả Hiện Đại lẫn Cổ Điển, và ông đã coi các tác giả Cổ Điển là những khuôn mẫu để ông viết những bài thơ ngụ ngôn bất hủ của ông.


La Fontaine được coi là một tác giả viết nhiều thể văn khác nhau, kể cả văn chương tôn giáo, nhưng người đời sau chỉ biết đến ông qua những thơ ngụ ngôn và những truyện ngắn. La Fontaine là một trong những nhà văn và thi nhân độc đáo của thế kỷ XVII. Ông đã kế thừa truyền thống sáng tác của các nhà thơ ngụ ngôn trước ông như Edốv (Hy Lạp), Brabiux (Syria), Phedro (La Mã) và sáng tạo nhiều hình tượng mới có tính chất thời đại.


Qua hình ảnh loài vật, ông đã biến thơ ngụ ngôn của ông thành một thứ “hài kịch có cả trăm màn khác nhau” qua đó ông mô tả tất cả mọi tình cảm, mọi đam mê, mọi hoàn cảnh và mọi ngành nghề của con người. Xã hội loài vật trong ngụ ngôn tượng trưng cho xã hội Pháp thời đại La Fontaine sống, với các cung bậc, tầng lớp, những mâu thuẫn bộc lộ bản chất của xã hội đó: từ những người thấp cổ bé họng đến những vị quyền cao chức trọng.


Thường lệ, truyện ngụ ngôn dành cho các em thiếu nhi. Nhưng, với các tác phẩm của La Fontaine, người lớn tuổi càng đọc càng thấy thấm thía, xuyên qua những kinh nghiệm sống của mỗi người đọc.


Vài bài thơ tiêu biểu đuợc dịch từ tác phẩm của La Fontaine sang Việt ngữ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Con cáo và Giàn nho
Cáo kia dù trắng hay đen
Vẫn thường khoác lác vẫn tên bịp đời.
Đói meo tưởng chết tới nơi
Giàn cao trông thấy nho tươi ngon lành.
Nho chín mọng phơi mình đỏ chót,
Gã phong lưu nước bọt chảy dài!
Không với tới, gã chê bai:
- Nho xanh chỉ xứng miệng loài phàm phu!

Dịch giả: Nguyễn Đình

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Thỏ và Rùa

Tem Dahomey

Temp Hungary

Tem Pháp 1978

Chạy ích chi? Cốt đi đúng lúc,
Chuyện Thỏ, Rùa ngẫm thực rõ thay.
Rùa rằng: - Ta đánh cuộc này:
Đích kia chạy đến, anh tày tôi chăng?
- Chị điên chắc! Nghĩ xằng mơ hão
Chạy hơn ta? Tẩy não đi thôi!
Khăng khăng Rùa cứ giữ lời:
- Điên hay chẳng cứ cuộc chơi đã mà!

Họ vào cuộc y như Rùa thách
Giải hai bên cạnh đích cùng bày,
Hỏi chi vật nọ món này?
Lại cần chi biết ai đây trọng tài.

Thỏ chỉ việc nhảy vài bốn cái
(Cái nhảy mà khi suýt sa cơ
Đã làm bầy chó ngẩn ngơ
Rượt theo song chẳng bao giờ bén chân.)
Vâng! Thỏ thừa giờ ăn giờ ngủ
Giờ vểnh râu nghe gió đông tây
Mặc cho cái ả Rùa này
Như ông quan cụ khoan thai lê mình.

Rùa dời gót tận tình, tận lực
Ì ạch lê từng bước... cố mau.
Hợm mình Thỏ định chạy sau,
Khởi hành cùng lúc hơn nhau quá thường!
Thỏ nghĩ bụng không bươn bã vội
Càng phất phơ càng nổi tài ba
Thỏ gạm cỏ, Thỏ lê la,
Thỏ nằm Thỏ nghỉ, nhẩn nha đủ trò.

Nhơn nhơn chẳng buồn lo tranh cuộc
Cuối cùng khi Thỏ ngước nhìn lên
Đích kia Rùa đã kề bên,
Thỏ ta vội phóng như tên bay vù.
Nhưng bay nhảy quá ư vô ích
Chị Rùa ta tới đích, rõ hay.

Rùa cười: - Tôi nói không sai
Có ai ăn được cái tài chạy nhanh?
Tôi thì thắng còn anh lại bại.
Ví anh bê một cái mai vào
Thì còn tai hại tới đâu?

Dịch giả: Huỳnh Lý và Nguyễn Đình

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Quạ và Cáo






Thầy Quạ đậu trên cây,
Mỏ ngậm miếng pho mát.
Thầy Cáo thấy thơm ngát
Bèn lại tán thế này:
- Kính chào tôn ông Quạ
Khôi ngô và phong nhã
Tôi trông đẹp nhất ngài
Lại dám dâu nói sai
Nếu giọng ngài khỏe vang
Như lông ngài hào nhoáng
Thì ngài quả xứng đáng
Là chúa Phượng lâm sơn.

Quạ nghe nói sướng rơn,
Muốn tỏ mình tốt giọng
Mở toang cái mỏ rộng
Để rơi quách miếng mồi.

Cáo cuỗm phắt ngỏ lời:
- Thưa tôn ông quý hóa
Xin điều này ghi dạ
Phàm kẻ nịnh hót xằng
Chỉ sống bám vào thằng
Cả nghe lời tán tỉnh
Bài học này tôi tính
Đổi pho mát còn hời.
Quạ xấu hổ điếng người,
Quyết thề - nhưng muộn quá.

Dịch giả: Tú Mỡ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Chó sói và Chiên con

Kẻ mạnh, cái lẽ vẫn già
Chuyện này tức khắc giải ra rõ ràng

Dòng suối trong, Chiên đang giải khát
Dạ trống không, Sói chợt tới nơi
Đói, đi lảng vảng kiếm mồi,
Thấy Chiên, động dại bời bời thét vang:
- Sao mày dám cả gan vụt mõm
Làm đục ngầu nước uống của ta?
Tội mày phải trị không tha!
Chiên con sửng sốt thưa qua mấy lời:
- Xin bệ hạ hãy nguôi cơn giận,
Xét lại cho tường tận kẻo mà...
Nơi tôi uống nước quả là
Hơn hai chục bước cách xa dưới này
Chẳng lẻ kẻ hèn này có thể
Khuấy nước ngài uống phía nguồn trên.
Con quái ác lại gầm lên:
- Chính mày khuấy nước, ai quên đâu là
Mày còn nói xấu ta năm ngoái
- Nói xấu ngài, tôi nói xấu ai
Khi tôi còn chửa ra đời
Hiện tôi đang bú mẹ tôi rành rành
- Không phải mày thì anh mày đó
Quả thật tôi chẳng có anh em
- Thế thì một mống nhà chiên
Quân bay có đứa nào kiềng sói đâu
Chiên, chó, người, cùng nhau một thói
Họ mách ta, ta phải báo thù.

Dứt lời, tha tận rừng sâu
Sói nhai Chiên nhỏ, chẳng cầu đôi co.

Dịch giả: Tú Mỡ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Cáo và Cò


Anh chàng Cáo một hôm rộng rãi
Giữ chị Cò ở lại thết cơm
Tiệc tùng cũng nhỏ, ít rườm.
(Cáo ta vẫn sống như phường kiệt keo.)
Cũng chỉ có lèo tèo cháo loãng
Lại múc ra đểnh đoảng đĩa vơi.
Mỏ dài Cò đớp không trôi,
Cáo ta tờm tợp một hồi hết veo.

Trả thù vố thằng keo chơi xỏ,
Cách ít lâu, Cò mở tiệc mời
Cáo rằng: “Vâng, tớ nhận lời,
Chỗ bạn bè cả, dám chơi khách tình.”

Đúng giờ hẹn Cáo nhanh nhảu tới,
Khen chủ Cò ca ngợi râm ran
Rằng Cò lịch thiệp vô vàn.
Cỗ vừa chín tới, lại đang đói mèm.
Cáo vốn tính hay thèm, háu đói,
Mùi thịt băm điếc mũi thơm lừng.
Khiến cho bụng Cáo vui mừng,
Món này phải biết, vô chừng ngon ơ.

Không ngờ bị chị Cò chơi xỏ,
Đựng vào bình miệng nhỏ, cổ dài,
Mỏ Cò thò lọt như chơi
To phè mõm Cáo ôi thôi quá bề.
Đành bóp bụng trở về buồn bực
Tiu nghỉu như Cáo mắc mưu Gà.
Tẽn tò, đuôi quắp, tai sà.

Dịch giả: Tú Mỡ

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ếch muốn to bằng Bò


Ếch kia nom thấy chú Bò
Trước con mắt Ếch, Bò to kếch xù.

Cái thân Ếch bé như quả trứng
Lại muốn trương cho xứng với Bò.
Cố phình, cố phệnh cho to
Phềnh xong bảo bạn: “Thử so xem nào.
Đã to chửa, nói tao xem thử
Bằng Bò chưa, đã đủ hay chưa?”
“Cóc bằng!” Tiếng chị em thưa.
Ếch ta lại cố: “Đấy! vừa bằng chăng?”
Chị em bảo: “Khó bằng Bò được.”
Ếch lại rằng: “Đến lúc bằng đây.”
Chị em cứ bảo: “Này này,
Còn thua xa lắm, sức mày đừng mong.”

Cái con vật gầy nhong lại cố
Phình phình thêm… đến vỡ bụng kềnh .
Ngẫm trong thế sự chúng mình
Dại như con Ếch thật tình thiếu đâu.
Trưởng giả muốn ra màu vương giả,
Học công khanh xây cả đền đài,
Tiểu vương đặt sứ cho oai,
Tước hầu cũng muốn lắm trai thị đồng.

Dịch giả: Nguyễn Đình

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Sư Tử và Chuột

Với mọi người vui lòng giúp đỡ
Nhiều khi cần kẻ nhỏ hơn ta.
Ngụ ngôn đôi chuyện nêu qua
Còn bao sự việc thật là đáng tin.
Chúa sơn lâm có sư tử nọ,
Chuột lơ ngơ vừa ngó ra ngoài
Nhảy vào chân chúa, chao ôi!
Bao dung lượng cả, may đời Chuột con.
Ơn trời bể Chuột còn ghi nhớ,
Có ai ngờ chúa lỡ sa cơ
Lọt trong tấm lưới bất ngờ
Chúa gầm, chúa rống chỉ chờ chết thôi.
Chuột chạy vội đến nơi nguy hiểm
Dùng hàm răng gặm nhấm lưới dày
Một mắt đứt kéo cả dây
Thời giờ không tiếc lại dày kiên tâm.

Dịch giả: Nguyễn Đình và Huỳnh Lý

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Gà đẻ trứng vàng

Tham thì xôi hỏng bỏng không
Lãi lời đi đứt lại tong vốn nhà.
Chuyện anh hám lợi mổ gà
Chứng minh điều đó kể ra cũng rành.

Anh nọ thấy gà mình mỗi bữa
Đẻ đều cho một quả trứng vàng
Tưởng gà chứa cả kho tàng
Giết phăng, mổ bụng anh chàng phanh ra.
Nhưng bụng vẫn bụng gà, nào khác
Cũng một loài cục tác lá chanh.
Nhất thời của quý tan tành,
Tay anh đã vứt của anh mất rồi!

Bài học quý cho người hám lợi
Thời buổi nay vô khối kẻ khờ.
Sớm chiều đã hóa xác xơ
Vì mong chóng đạt giấc mơ làm giàu!

Dịch giả: Nguyễn Đình

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Con Ve và Con Kiến 

Ve sầu kêu ve ve, suốt mùa hè,
Đến kỳ gió bấc thổi,
Nguồn cơn thật bối rối.
Một miếng cũng chẳng còn,
Ruồi bọ không một con.
Vác miệng chịu khúm núm,
Sang chị kiến hàng xóm.
Xin cùng chị cho vay,
Giăm ba hạt qua ngày.
- Từ nay sang tháng hạ,
Em lại xin đem trả,
Trước thu, thề đất trời
Xin đủ cả vốn lời.
Tính kiến ghét vay cậy,
Thói ấy chẳng hề chi.
- Nắng ráo chú làm gì?
Kiến hỏi ve như vậy.
Ve rằng: - Luôn đêm ngày,
Tôi hát, thiệt gì bác.
Kiến rằng: - Xưa chú hát!
Nay thử múa coi đây.

Dịch giả: Nguyễn Văn Vĩnh

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Chuột tỉnh và Chuột đồng


Ngày xưa anh Chuột tỉnh
Mời chú bạn Chuột đồng
Một cách rất lịch thiệp
Dự tiệc thừa nem công
Trên khăn bàn thổ cẩm
Bát đĩa bày xênh xang
Tiệc tùng đôi bạn ấy
Phè phỡn lọ phải bàn.
Chè chén tươm ra phết,
Cao lương chẳng thiếu gì.
Xịch có ai phá đám
Đôi bạn đang tì tì.

Ngoài cửa buồng lạch cạch
Nghe tiếng động hoảng hồn
Chuột tỉnh mau chân tếch
Chuột bạn theo sau chuồn.

Hết động người đi khỏi,
Chuột lóc nhóc ra ngay.
Anh kẻ chợ mời bạn:
“Chén nốt món thịt quay.”
Chú nhà quê: “Xin đủ!
Mai bác đến chơi nhà
Tôi chẳng dám bày vẽ
Thết bạn tiệc hoàng gia.
Nhưng không bị cụt hứng,
Tôi ăn uống thảnh thơi.
Chào bác! Cứ nơm nớp,
Còn cóc gì thú vui!”

Dịch giả: Nguyễn Văn Vĩnh

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Con sò và Những người hầu kiện

Hai người đi trảy hội hè
Qua nơi bãi cát, gặp sò nổi lên.
Tay cùng tỏ, mắt cùng nhìn
Mồm cùng muốn lấy, cùng vin lý già
Người cúi nhặt, kẻ liền la:
- Khoan, khoan! Hãy hỏi ai là đáng ăn?
Cứ theo như lẽ công bằng
Ai mà thấy trước thì ăn đỡ thèm
Người kia phải đứng mà xem
Đáp rằng: - Nếu vậy mà nên công bình
Nhờ trời tôi mắt cũng tinh
Cãi rằng: - Mắt tớ còn nhanh gấp mười
Tớ thề tớ thấy trước rồi.
- Nhưng mà tao ngửi thấy mùi đã lâu.

Trong khi cãi cọ cùng nhau
Xảy Quan án nọ đi đâu qua đường
Đôi bên đem chuyện thân tường
Xin quan phân xử đôi đường trắng đen
Cầm sò quan đứng quan nhìn
Tách đôi mảnh vỏ hút liền ruột trong.
Khi quan vừa nuốt trôi xong
Ngài bèn lên giọng quan trên phán truyền:
- Xử cho bên bị, bên nguyên,
Quan phân đôi vỏ, hai bên xử hòa
Còn tiền phí tổn thì tha.

Thơ rằng:
Kiện tụng xưa nay tốn kém to
Chẳng qua nước đục chỉ nuôi cò,
Mới hay gan ruột quan moi hết
Trơ lại còn đôi cái vỏ sò!

Dịch giả: Nguyễn Văn Vĩnh

(sưu tầm)

Xem thêm => Những bản dịch Thơ ngụ ngôn La Fontaine sang tiếng Việt (RFI)