Bonsai là gì ? Nếu dịch sát nghĩa thì Bonsai chỉ có nghĩa là cây trồng trong cái khay. Chữ Bonsai mới chỉ xuất hiện trong ngôn ngữ xứ Phù Tang từ vài thế kỷ nay. Bonsai có nghĩa là cây cổ thụ làm nhỏ lại, bắt chước theo thiên nhiên, chứ không có nghĩa là làm cây lùn đi hay do sự lùn di truyền.
Người Nhật ngày xưa có biệt danh là chú lùn, ngày nay do sự cải tiến dinh dưỡng, họ không còn lùn nữa nhưng họ có khuynh hướng làm cái gì cũng nhỏ lại do hoàn cảnh điạ lý, nhân mãn, không gian, đất đai hiếm... Cứ nhìn sản phẩm của Sony thì thấy càng ngày càng nhỏ lại, người máy (robot) cũng vậy.
Bonsai mục đích là làm nhỏ thiên nhiên cũng vì nhu cầu thưởng ngoạn cây cảnh mà không có phương tiện thường xuyên tiếp xúc với thiên nhiên. Có một ông Zeko Nakamura nghệ nhân Bonsai (bonsai artist, bonsai master) có hơn 1,000 cây bonsai trong sân sau, không cây nào cao quá 4 inches.
Do định nghĩa trên bonsai bao gồm cả lịch sử, nghệ thuật, khoa học và cả ý nghĩa về triết học.
Japanese White Pine . Họ Pinus parviflora 'Miyajima' . Trồng vào năm 1625
Nghệ thuật trồng tỉa và tạo hình các cây kiểng và cổ thụ làm nhỏ lại đã có ở Trung Hoa ít nhất từ thế kỷ thứ 7. Một vị thiền sư Nhật đã du nhập vào Nhật Bản vào thời đại Kamakura (1192-1333). Dựa theo các di cảo trong văn khố, bonsai được ghi nhận đầu tiên trong bức tranh cổ của thiền sư Honen. Một vở kịch Noh (Kabuki) nổi tiếng mang tên Hachi No Ki đã đề cập đến cây mận, cây đào và cây thông được trồng trong chậu. Vở kịch đó chứng tỏ nghệ thuật bonsai đã được ca ngợi trước thời đại Heian (794-1191).
Mãi đến thời đại Edo (1615- 1867), tên cũ của Tokyo, nghệ thuật trồng bonsai mới trở nên phổ thông, được nhiều người yêu chuộng và phát triển mạnh mẽ.
Để đáp ứng với nhu cầu quần chúng ham mê chơi bonsai, lần thứ nhất một cuộc triển lãm bonsai đã được tổ chức tại Tokyo năm 1914. Đến năm 1934, một buổi trình diễn bonsai khác được trưng bày tại Bảo Tàng Viện Nghệ Thuật Đông Kinh và tiếp diễn cho tới ngày nay.
Bonsai ngày xưa được coi như thú tiêu khiển của các nhà giàu có. Ngày nay, bonsai được nhìn nhận là một nghệ thuật, một thú vui nhàn nhã cho đại chúng, nhất là ở các đo thị lớn, ít gần gũi với thiên nhiên.
Bonsai là một nghệ thuật sống
Sống về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
Cái khác giữa sự thưởng thức một cây cảnh thường và thưởng ngoạn bonsai, là trong cây cảnh thường người ta tập trung nhiều hơn vào việc ngắm hoa và lá. Ở bonsai, sự thưởng lãm thường nằm ở vẻ đẹp của toàn cây và sự hòa điệu của cây với chậu cành.
Bonsai được coi là nghệ thuật sống vì nó đang liên quan đến thực vật còn đang sống. Nó là một hình thức nghệ thuật cũng như nghệ thuật hội họa và nghệ thuật điêu khắc.
Người họa sĩ đem vẻ đẹp của thắng cảnh lên khung vải, phương tiện của họ là màu sắc và sự khéo léo tinh xảo của bàn tay.
Người nghệ sĩ bonsai cũng vậy, họ tái tạo thiên nhiên bằng cách thu nhỏ lại nhưng chất liệu là cây thật, cũng dùng bàn tay khéo léo cộng với sự tưởng tượng phong phú.
Kết quả là cả hai đều có tác phẩm từ sự sáng tạo mà ra. Nhưng tác phẩm của họa sĩ dừng lại tại đó.
Tác phẩm của nghệ sĩ bonsai vẫn chưa bao giờ hoàn tất, vì nó là tác phẩm sống và vẫn sinh trưởng. Vì thế tác phẩm bonsai còn phải qua bao nhiêu thăng trầm, thử thách, có thể tốt đẹp hơn hay xấu hơn, về lâu về dài, miễn là nó còn sống.
Tác phẩm bonsai cũng vô giá vì nó là một trong các bộ môn ưa thích của các nhà sưu tập. Truyền thống nước Nhật là các bonsai nổi tiếng đều thuộc các đại gia đình Samurai và Daimyo (sứ quân) danh tiếng. Mỗi bonsai là một tác phẩm duy nhất (unique) không bao giờ có hai cây hoàn tòan giống nhau kể cả chậu. Bon sai được yêu chuộng và còn được kính trọng vì tuổi tác của nó. Bonsai còn là gia bảo của các vua chúa, lãnh chúa, các samurai thuộc các dòng họ lớn.
Nhân dịp nước Hoa Kỳ kỷ niệm lễ Độc Lập 200 năm (Bicentenial), Hoàng gia Nhật có gửi tặng sưu bộ bonsai 53 cây, trong đó cây già nhất là cây thông trắng 350 tuổi và một cây thông đỏ 180 tuổi, lần thứ nhất bonsai Hoàng gia Nhật đi ra khỏi vườn Thượng Uyển và lần đầu tiên ra khỏi nước Nhật để qua làm quốc khách trên đất Mỹ. Năm 1998, chính phủ Nhật lại bổ túc thêm 7 cây bonsai nữa cho chẳn 60.
Bonsai nổi tiếng thì các nghệ sĩ bonsai cũng nổi danh như các họa sĩ, điêu khắc gia quốc tế. Họ không chỉ tạo bonsai mà còn tạo cho nó một đặc tính, một linh hồn. Bonsai không có hồn thì không còn là bonsai.
Dầu mắc đến đâu, bonsai cũng như bức tranh, giá trị nó không nằm trong chất liệu từ đó nó được tạo ra, mà giá trị do nó mang lại sự sảng khoái tâm hồn cho người ngắm nó.
Bonsai và giá trị triết học
Người chơi bonsai có một nhân sinh quan và một vũ trụ quan cao hơn mức độ bình thường.
Việc đem thiên nhiên thu nhỏ vào chậu với những đặc tính cao đẹp của nó cũng đã đòi hỏi một trình độ thưởng thức cao. Nhìn một cây bonsai với dáng dấp gió quất ngả (windswept style) ta tưởng tượng như đang ngắm một cây thông ngoài thiên nhiên, cang cường chống chọi với dương gió bão tố, khí hậu bất trắc, nói lên các đặc tính cao cả hiếm có của các "lão tướng" vẫn phấn đấu dẫu phải trơ gan cùng tuế nguyệt.
Người chơi bonsai còn tạo cho mình một tâm hồn yêu thiên nhiên, biết trọng cái đẹp của thiên nhiên và biết hòa mình vào thiên nhiên. Cái hòa nhịp (harmony) đó làm cho đời sống được quân bình giữa những bon chen, ô trọc... Ngay cách tưới bonsai cũng là một triết học, ta không thể tưới ào ào như tưới cây cảnh thường trong chậu sâu, mà mỗi lần một ít đợi cho nước thấm rút rồi mới tưới tiếp, thời gian đó rất bổ ích cho sự quán tưởng các định luật sinh tồn, đến vòng sinh hoá của trời đất, tương quan giữa con người và thiên nhiên, tạo nên một sự giao cảm giữa người và cây qua sự săn sóc trìu mến, nâng niu.
Vô hình chung người chơi bonsai tạo được đức tính thâm trầm, nhẫn nhục, biết yêu thương, tha thứ và có tâm hồn nghệ sĩ.
Bonsai là một khoa học
Người yêu bonsai, ngoài sự đòi hỏi trình độ thưởng ngoạn, cũng cần phải có kiến thức tối thiểu về thực vật học, về hóa học, vật lý học, quang học và tính kiên nhẫn.
Biết về thảo mộc học sẽ gíup ta chọn cành cây thích hợp cho hòan cảnh sinh sống, cách nuôi dưỡng và săn sóc theo mùa.
Nắm được căn bản về kỹ thuật tạo hình, thay chậu, quán giây, bón phân, pha trộn đất sẽ giúp cây được lành mạnh, tiếp tục sinh trưởng và không bị chết (nhất là các cây đắt tiền).
Phân biệt Bonsai và Penjing
Tại National Arboretum ở Washington D.C. còn có một bộ sưu tập khác do chủ một ngân hàng ở Hồng Kông, ông Yee Sim Wu tặng chính phủ Mỹ vào năm 1986. Sưu bộ mới này gồm 31 cây bonsai (tiếng Trung hoa gọi là Penjing) từ 15 đến 200 tuổi.
Đặc điểm là bộ sưu tập Penjing vô giá trên các chậu xứ đều là đồ cổ quý giá, không gì thay thế nổi. Một trong các chậu đó là một chậu xứ 300 năm hình chữ nhật màu xanh lục xen men trắng xuất phát từ tỉnhQuảng Đông, Trung Quốc. Cây cảnh thì có cây bông lài màu cam hơn trăm tuổi, cây trà Phúc Kiến, thông Quảng Đông...
Cũng là cây thu nhỏ, cái khác nhau giữa Penjing và Bonsai nằm trong đặc tính địa lý, thẩm mỹ và triết lý.
Penjing là cái nhìn từ ngoài nhìn vào. Thường Penjing đi với đá, tượng tháp hoặc chùa kèm với cây cảnh.
Bonsai là cái nhìn từ bên trong nhìn ra. Bonsai tạo nên mộ sự tĩnh lặng, sự trang trọng của một khu rừng già, sự tinh khiết của một khe suối, và vẻ quắc thước hoặc thướt tha của một thân cây, một cành cây có một linh hồn, trong bonsai không dùng các hình tượng (figurine) để phát biểu, bonsai thích kèm rêu và đá để tạo quân bình (accent).
Trong Penjing, ảnh hưởng khá rõ rệt của các trường phái hội họa trong các bức tranh cổ của giới nho gia (literaci) Trung Quốc.
Cách pha trộn đất trồng Bonsai:
Một hỗn hợp pha trộn đất trồng Bonsai chung chung cho mọi thứ là:
- 3 phần đất thịt (loam)
- 1 hay 2 phần cát thô hay perlite
- 1 phần lá mủn hay Peat moss
- 1/2 phần phân chuồng (cow manure)
- 1/2 thức ăn bằng xương nghiền nát (bone meal).
Không bao giờ dùng potting soil pha chế sẵn.
Ngoài ra tùy loại cây chịu acid hay loại cây chịu tính kiềm mà chúng ta nên thêm vôi vào hổn hợp.
Nước và ánh sáng chiếm phần quan trọng còn lại trong việc săn sóc Bonsai.
Thường Bonsai loại xanh muôn thuở (evergreen), loại thông (coniferous) đều thích ở ngoài trời, tưới bằng vòi nước cho thật ướt cả cây lẫn đất.
Loại theo mùa (deciduous) cần phải đem vào nhà vào mùa đông. Để lên một cái khay tưới thật chậm, đợi cho nước thấm rồi lại tưới nữa, vừa tưới vừa "quán niệm" cho đến khi nào thấy nước chảy tràn ra khay hãy thôi.
Những người theo trà đạo thiền tập có thể áp dụng bài quán niệm hơi thở của thầy Nhất Hạnh:
Thở ra thở vào
Là hoa tươi mát
Là núi vững vàng
Nước tĩnh lặng chiếu
Không gian thênh thang
(họ) sẽ tìm thấy được một hạnh phúc khó tả, một nguồn vui thanh khiết mang đến từ những đứa con tinh thần mà chúng ta nuôi dưỡng bằng nước và bằng tình thương do ta tưới tẩm.
Kết luận
Bộ môn nghệ thuật nào cũng vậy, không thoát khỏi vài vấn nạn. Có người cho là ép buộc cây đang tăng trưởng bị sống gò bó chật hẹp trong một cái chậu đẹp, rồi con bị quấn giây để tạo hình tạo dáng là ác độc đối với cây. Phe chống này điển hình là phim Karate Kid III trong đó ông Pat Morita bắt buộc đệ tử phải leo ghềnh thác cheo leo để trả cây về với môi sinh thiên nhiên; hay nhà văn Quí Thể với "Cây Cổ Thụ Lùn" đề nghị đem trồng bonsai ra đất để có bóng mát.
Phe mê Bonsai thì biện hộ là cây làm Bonsai được chăm sóc ưu ái, được chiều chuộng, được ngưỡng mộ, được coi như gia bảo, được coi là quốc bảo làm tặng vật giữa quốc gia và quốc gia. Vì thế có cây sống cả hàng mấy thế kỷ, nếu để ngoài thiên nhiên cây có thể đã chết từ lâu rồi.
Cây ơi cây, ước gì cây biết nói để loài người nhiều chuyện thôi cãi nhau nữa, và để cho các nghệ nhân Bonsai được bày tỏ lòng ưu ái, thương mến cây một cách tự do mà không bị ai trách móc, và được thực hành "nghệ thuật sống" cho quả đất này tròn hơn , vui hơn.
Thái Thụy Vy
NguồnThái Thụy Vi website
:)
:(
;)
:D
:-/
:x
:P
:-*
=((
:-O
X(
:7
B-)
#:-S
:((
:))
=))
:-B
:-c
:)]
~X(
:-h
I-)
=D7
@-)
:-w
7:P
2):)
:!!
\m/
:-q
:-bd
^#(^
No comments:
Post a Comment